Gaiplik Davası

Gaiplik Nedir?

Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan kimselere hukuki anlamda gaip denilmektedir. Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesine göre, bu kişiler hakkında mahkeme kararıyla gaiplik kararı verilebilir. Böylece, gaibin ölümü kesin olarak bilinmese de hakları ölüme bağlı olanların menfaatlerinin korunması sağlanır

Gaiplik ve Ölüm Karinesi Farklılıkları

Kişinin ölümüne kesin gözüyle bakılmasını gerektiren bir olay içerisinde kaybolması halinde, cesedi bulunamamış olsa dahi ölüm karinesi gündeme gelir (TMK m. 31). Bu durumda gaiplikten farklı olarak mahkeme kararına gerek bulunmamaktadır; kanun gereği en büyük mülki amirin emriyle kişinin nüfus kütüğüne ölü kaydı işlenir.

Örneğin; bir uçak kazasında yolcuların kurtulma ihtimalinin bulunmadığı anlaşılmışsa, cesetlere ulaşılmamış olsa bile ölüm karinesi uygulanır. Buna karşılık, gaiplik kararı ancak mahkeme tarafından verilebilir ve belirli sürelerin geçmesi gerekir. Her iki kurumun doğurduğu hukuki sonuçlar farklıdır.

Gaiplik Kararı Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar

Gaiplik kararı verilebilmesi için TMK m. 32’deki koşullardan birinin gerçekleşmiş olması gerekir:

1. Ölüm tehlikesi içinde kaybolma
2. Uzun süredir haber alınamama

Bunlara ek olarak şu şartlar aranır:

• Ölümün kuvvetle muhtemel görünmesi,
• Belirli sürelerin geçmesi (ölüm tehlikesinden itibaren 1 yıl, son haber tarihinden itibaren 5 yıl),
• İlgililerin talepte bulunması,
• Mahkemece ilan yapılması ve en az 6 aylık ilan süresinin geçmesi

Gaiplik Kararı Verilmesini Talep Edebilecek Kişiler

Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca gaiplik kararı isteminde bulunabilecek kişiler, “hakları ölümüne bağlı olanlar” olarak tanımlanmıştır. Bu kapsamda; gaiplik kararı verilecek kişinin eşi, yasal ve atanmış mirasçıları, vasiyet alacaklıları ile gaip nedeniyle mirasa katılamayan kimseler bu talepte bulunabilirler.

Ayrıca TMK’nın 501. ve 588. maddeleri gereğince, belirli şartlar altında Hazine de gaiplik kararı verilmesini talep edebilir:

• Madde 501: Mirasçı bırakmaksızın ölen kimsenin mirası devlete geçer.
• Madde 588: Sağ olup olmadığı bilinmeyen bir kimsenin malvarlığı veya ona düşen miras payı 10 yıl süreyle resmen yönetilmişse ya da bu kişinin yüz yaşına ulaşacağı süre geçmişse, Hazine’nin istemi üzerine o kimsenin gaipliğine karar verilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, E. 2011/8384 K. 2011/9048 T. 24.05.2011: “Gaipliği istenen … davacının da mirasçısı olduğu 16.05.1977 tarihinde ölen mirasbırakan …’nun mirasçısı durumundadır. …’ın gaipliğine karar verilmesi durumunda davacı …; …’nun mirasının tamamına sahip olamayacağı gibi, …’ın da olası mirasçısı durumunda değildir. Bir kimsenin gaipliğine karar verilebilmesi için; ancak hakları bu ölüme bağlı olanlar başvurabilir. (TMK. md.32/1) Açıklandığı gibi davacının miras hakkı, …’ın ölümüne bağlı değildir.Bu nedenle davacı …’ün …’ın gaipliğine karar verilmesini istemekte bir hukuksal yararı bulunmamaktadır.”

Yargıtay 2. HD. T. 27.3.1973, E. 1000, K. 1933: “Gaiplik davası çekişmesiz yargı işidir. Gaiplik davası açabilecek olan kişiler, hakları ölüme bağlı olanlardır. Gaibin taşınmazında kiracı olarak oturan kişi, hakları ölüme bağlı olan kişilerden olmadığından doğrudan doğruya gaiplik davası açamayacağı gibi, açılmış olan davaya da asli müdahil olarak katılamaz. Zira kiracı ile kiralayan gaip arasındaki sözleşme şahsi borç doğuran ve mirasçılara intikal edebilen hukuki ilişkidir. Dolayısıyla dosya açısından, kiracının asli veya fer’i müdahil olarak davaya girmesi mümkün olmadığından söz konusu kişinin temyiz yoluna başvurması da mümkün değildir. Bundan dolayı temyiz dilekçesinin reddi gerekmektedir.”

Gaiplik Kararı Vermeye Görevli ve Yetkili Mahkeme

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 382/4. maddesi, gaiplik kararını çekişmesiz yargı işi olarak düzenlemiştir. Aynı Kanun’un 383. maddesi uyarınca, aksine bir düzenleme bulunmadıkça çekişmesiz yargı işlerinde görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir.

Yetkili mahkeme ise, gaiplik kararına konu kişinin:

• Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesi,
• Böyle bir yerleşim yoksa nüfusa kayıtlı olduğu yer mahkemesi,
• O da yoksa anne veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesidir (TMK m. 32/2).

Gaiplik Kararının Hukuki Sonuçları

Gaiplik kararı, gaibin ölümü ispatlanmış gibi sonuç doğurur.

• TMK m. 45 uyarınca, hâkim tarafından bildirilen gaiplik kararı ölüm kütüğüne kaydedilir.
• Nüfus Hizmetleri Kanunu m. 34’e göre, mahkemeler gaiplik kararını on gün içinde nüfus müdürlüğüne bildirir ve nüfus memurları tarafından aile kütüğüne tescil edilir.
• TMK m. 35/2’ye göre, gaiplik kararı ölüm tehlikesinin gerçekleştiği gün veya son haber tarihinden itibaren hüküm doğurur. Bu nedenle gaiplik, geriye etkili hukuki sonuçlar doğurur. Ancak bu karar, adi karine niteliğinde olup gaibin sağ olduğunu ya da belirli bir tarihte öldüğünü her türlü delille ispatlamak mümkündür.

Gaiplik kararı, özellikle aile hukuku ve miras hukuku açısından önemli sonuçlar doğurmaktadır.

Gaipliğin Evlilik Üzerindeki Etkisi

TMK m. 131/1’e göre, gaipliğine karar verilen kişinin eşi, mahkemece evliliğin feshine karar verilmedikçe yeniden evlenemez.

• Evliliğin feshi, gaiplik kararı ile birlikte talep edilebileceği gibi, ayrı bir dava ile de istenebilir.

Gaipliğin Mirasçılık Üzerindeki Etkisi

Gaibin miras bırakan olması halinde, ölümden farklı olarak özel bir durum ortaya çıkar. Kanun koyucu, gaibin veya üstün hak sahibi bir mirasçının ortaya çıkma ihtimalini dikkate alarak terekeyi teslim alan mirasçıların güvence göstermesini zorunlu kılmıştır.

• TMK m. 584/1’e göre, gaip hakkında karar verilmesi halinde mirasçılar, tereke mallarını teslim almadan önce ileride ortaya çıkabilecek üstün hak sahiplerine veya gaibin kendisine geri vereceklerine dair güvence göstermek zorundadırlar.
• Bu güvence yükümlülüğü;
  • Ölüm tehlikesi halinde 5 yıl,
  • Uzun süredir haber alınamaması halinde 15 yıl,
  • En fazla ise gaibin 100 yaşına ulaşmasına kadar devam eder.

Yargıtay Kararları

• “Askeri operasyona katılıp ölüm tehlikesi içinde kaybolan Üsteğmen hakkında İçişleri Bakanlığı (Jandarma Genel Komutanlığı) adına Hazine avukatı tarafından gaiplik kararı istenemez.” (Yargıtay 2. HD., 10.05.2012, E:2011/14436, K:2012/12582).
• “Gaiplik davası hakları ölüme bağlı olanlara husumet yöneltilmeden incelenmesi gereken dava türlerindendir.” (Yargıtay 2. HD., 07.07.2011, E:2010/8041, K:2011/11668).
• “Gaiplik kararının kaldırılmasına ilişkin davada husumetin, gaiplik kararını almış olanların yanında hakları ölüme bağlı olanların tamamına yöneltilmesi gerekir.” (Yargıtay 2. HD., 22.03.2012, E:2011/363, K:2012/6883).
• “Yüz yaşını aşmış olma, ölüm hakkında kuvvetli olasılığın varlığına delalet eder.” (Yargıtay 2. HD., 29.03.2011, E:2010/3609, K:2011/5554).
• “Gaiplik kararı verilmesi istenen kişinin öldürüldüğü mahkeme kararı ile belirlenmişse gaiplik kararı verilemez.” (Yargıtay 2. HD., 11.04.2011, E:2010/4217, K:2011/6365).