Çalışma süresi işçinin fiilen çalıştığı süreyi ifade eder. İş kanunu fazla çalışma hesabında haftalık çalışma süresinin esas almaktadır. Fazla çalışma İş Kanununda düzenlenmiş yasal çalışma süresinin üzeri sürelerdeki çalışmaları ifade eder. Haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri fazla çalışmadır. Fazla çalışma bazı iş kolları için farklı sürelerde hesaplanır. Örneğin, radyoloji doktorları ve röntgen teknisyenlerinin haftalık çalışma süreleri 45 saatin altındadır. Fazla çalışma İş Kanunu 41. -43 maddeleri ve Fazla Çalışma Yönetmeliğinde düzenlenmiştir.
Fazla çalışma ücreti Madde 41 – Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâller dışında yer altında maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 md.) Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir. (1)
(2) Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
İş Kanunu 63. Madde uyarınca haftalık çalışma süresi 45 saattir. Günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz. Fazla çalışma süresi hesaplanırken Yargıtay içtihatları 7,5 saat ile 11 saat arasındaki çalışmalarda bir saati, 11 saati aşan çalışmalarda bir buçuk saati ara dinlenmesi olarak kabul edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Yerel mahkemelerde görülen davalarda bilirkişilerce yapılan hesaplamalarda bu husus göz önünde bulundurulmaktadır.
Fazla çalışma alacağına dair iş mahkemelerinde açılan davalarda fazla çalışma sürelerinin ispat yükü işçidedir. İşçi fazla çalışmayı her türlü delille ispatlayabilir. Tanıkla ispatlayacaksa, tanığa; davacı işçi ile birlikte ne kadar süre çalıştığı, çalışılan alanların aynı olup olmadığı (şantiye işçisi, büro çalışanı), hangi saatler arasında kaç gün çalışıldığı, ara dinlenmelerinin ne kadar olduğu ve ne şekilde kullandırıldığı gibi ispata ve sürenin tespitine yönelik sorular mutlaka sorulmalıdır.
Fazla çalışma yapıldığı ispatlandığında fazla çalışma ücretinin ödendiğinin ispat yükü işverendedir. İşveren fazla çalışma ödemelerinin yapıldığını imzalı bordro, banka yoluyla ödemelere dair dekontlar gibi yazılı deliller getirmelidir. Bu konuda Yargıtay kararlarında; işçi bordroya ihtirazi kayıt koymadan imzalamışsa o bordronun kapsadığı dönem için fazla çalışma ücreti isteyemeyecektir. Ancak bordroda fazla çalışma kısmı boş bırakılmışsa fazla çalışmanın yapıldığını ispatlayan işçi fazla çalışma ücretine hak kazanabilecektir.
İşçinin uzun süre fazla çalıştırılması hayatın olağan akışına uygun değildir. Fazla çalışma alacağı üzerinden bu nedenle hakkaniyet indirimi yapılmaktadır. Fazla çalışma ücreti, fazla çalışma talep etiği dönemdeki ücreti esas alınarak ve normal çalışma saati ücretinden yüzde elli fazlası olarak hesaplanır. Fazla çalışma süresinin karşılığı ücret ödemek yerine “serbest zaman” olarak kullandırılabilir. Bu konuda seçim hakkı işçiye aittir.
İşçilik alacakları ve açılacak davalar uzmanlık isteyen dava türleridir. Alanında uzman hukukçularla çalışmak hak kayıplarınızın önlenmesinde önemlidir.
